Anadolu’da farklı özelliklere sahip çok sayıda köpek vardır. Bu köpekler genel olarak korunma ve avcılık için yüzyıllardır insanların yanında olmuştur. Malaklı cinsi de İç Anadolu’daki kazılarda bulunan tabletlerden de anlaşılacağı gibi en ünlü ve en eski köpek cinsidir. Karabaş ve Akbaş ırklarından kangal cinsi ile beraber Karabaş grubunun en ünlü üyesidir. Yürüyüşü ve heybetiyle aslanı anımsatan görüntüsü ile bilinen Aksaray Malaklısı “Anadolu aslanı” olarak da anılmaktadır.
Aksaray ve çevresinde hayvancılık toplumsal açıdan oldukça önemli bir konumdadır ve ayrıca ekonomik olarak da ciddi bir yer tutmaktadır. Bu nedenle malaklı cinsi sıklıkla çoban köpeği olarak yetiştirilmektedir. Yerel bir ırk olması sebebiyle son zamanlarda bu ırkın profesyoneller tarafından yetiştirilmesi, tescilinin yapılması ve üzerinde araştırmalar yapılması ırkın devamlılığı bakımından oldukça önemli bir yer tutmaktadır.
Aksaray Malaklısı genel olarak büyük başlı, siyah maskeli, geniş alın ve döşlü, kısa ağızlı, sarkık dudaklı ve uzun kulaklıdır. Malaklı kelimesi, yerel ağızda yanakları ve dudakları sarkık demektir. Fizyolojik özellikleri sebebiyle yöredeki yerel ağızdan alıntılayarak malaklı ismini almıştır. “Malağını niye sarkıttın?” deyişi “Yüzünü niye ekşittin, astın?” anlamında kullanılır.
Malaklı köpekleri sadece sahiplerine itaat etmeleriyle bilinirler, “adamcıl” (asabi) ve “kurtçul” (kurda giden) olarak sınıflandırılmaktadır ayrıca “adamcıl olmayan”ları (sakin) da vardır.. Kurt yakalamış olanlarına ise “canavarcı” olarak denilmektedir. Ancak neredeyse her on malaklıdan sadece bir tanesi canavarcı olmaktadır. Liderlik yapma özellikleri sebebiyle ise doğumundan 8 – 10 aydan sonrasında annesi ve babası tarafından terk edilirler ve tek başlarına bekçilik yapmak istemelerinden dolayı hemcinsi ile anlaşamazlar.
Aksaray Malaklısı’nın Yetiştirilmesi
Aksaray Malaklısı’nın enikleri (yavru) iki ay kapalı ortamda büyütülür. Ardından bahçeli ortama bırakılarak adaptasyon sürecine sokulur. Dört ayın ardından da açık arazide yürüyüş yaptırılarak kaslarının gelişmesi sağlanır. Postürlerinin bozulmaması için çok fazla zincire vurulmazlar, bir başka sebebi de vücut ağırlıklarının hızla artması bacaklarında eğrilik yapmasıdır. Oldukça sık karanlık odalarda bekletilirler. Bu onları oldukça hırçın yapmaktadır. Ne kadar saldırgan olursa o kadar çok işe yarayacağı düşünülmektedir. Eğer bir malaklı davara götürülecekse, davara sadık olması için yavruyken davar sütü içirilir. Korkunç bir görüntü elde etmesi için ve ses hassasiyetinin artması için kulakları kızgın bir bıçakla kesilmektedir.
Aksaray Malaklısı’nın Beslenmesi
Beslenmesi ise “yal” ile olmaktadır. Halk arasında yal denilen bu gıda un helva gibi kavurulduktan sonra şeker atılır ve içine sıcak süt eklenip soğumaya bırakılır. Ilık halde yavrulara verilir. Gıda takviyesi olarak yumurta da kırıldığı görülmektedir. Yetişkin malaklılara ise bu karışım arpa veya kepek ununa sıcak ve soğuk su ile eklenip verilir. Günde iki öğün olarak yedirilmektedir. Yalın yanında un, pekmez, süt ve yumurta ile yapılan karışım dondurularak “top” şeklinde verilir. Bu malaklıların genellikle ikinci öğünleridir ya da davara gelen malaklılara verilerek pratik bir yemek türü olmaktadır. Et suyu da yine diğer takviyelerden biridir
Aksaray Malaklısı’nda Damızlık Seçimi
Malaklılar yavru iken davara gidecek ve damızlık olacak şekilde seçim yapılır. Fizyolojik özelliklerine bakıldığını yaban hayata adapte olabilecek yavruların sırtına, arka ayaklarına ve kuyruk sokumlarına bakılarak karar verilir. Genellikle anne ve babasının da özelliklerini taşıyan yavruların ise bozuk tırnak yapısı olmaması, kalça çıkığının bulunmaması, dişlerinin tam kapanması, kulağının büyük ve omuzlarının yüksek olması, yere dik bakması gibi güzellik belirten özelliklere dikkat edilmektedir. Genellikle postlarının renkleri çapar (kaplan deseni, sarı üzerinde siyah çizgiler) ve ala (beyaz üzerine kahverenginin farklı tonları) olabilmektedir. “Boz karabaş”, “ala malaklı”, “çapar malaklı”, “sarı malaklı” ve “göğ malaklı” (gök mavisi) gibi sınıflandırmalar da yapılır.
Anadolu Aslanı Hakkında İnanışlar
Yörede, Aksaray Malaklılarına diğer hayvanlardan daha çok nazar değdiğine inanılır. Malaklıları nazara karşı korumak için köpeklerin boynuna mavi boncuk ve iğde dalı takılır, Ayet el kürsü, Felak ve Nas sureleri okunur, muska yazılır, köpeğin kaldığı yerin girişine köpek kafatası, at nalı veya üzerlik otu asılır. Köpeklerin ezan okunurken ulumalarının nedeninin şeytanları, cinleri veya Azrail’i gördüğünden dolayı olduğuna inanılır.
“Anadolu’da bir ‘Aslan’ Gördüm”
Ortalama 700-800 başlık bir koyun sürüsünü korumak için bir dişi ve bir erkek olmak üzere en az 2 yetişkin Malaklı köpeğine ihtiyaç duyulmaktadır. Türkiye’ye ait köpek ırkları arasında en çok ilgi gören ırklardan biri olan Aksaray Malaklısı, İç Anadolu’da Aksaray ili ve çevresinde (Nevşehir, Şereflikoçhisar) yetiştirilir. Aksaray Malaklısı bahsedilen birçok farklı özelliği ile dünyada ilgi görmeye devam etmektedir ve Orta Anadolu Çoban Köpeği, Türk Mastiff’ i gibi isimlerle de anılmaktadır. Ayrıca, Evliya Çelebi Seyâhatnâmesi’nde Aksaray Malaklısını “Anadolu’da bir ‘Aslan’ gördüm” şeklinde tanımlamaktadır. Bu nedenle birçok yörede “Anadolu Aslanı” olarak bilinmektedir.
